Fit van kop tot staart dankzij Hersenwerk en Passieve Fysio
Praktische tips om de leefomgeving van je paard te verrijken
We willen het beste voor ons paard en doen alles om er voor te zorgen dat hem niets overkomt. Maar onwillekeurig ontnemen we hem daarmee een groot stuk van zijn natuurlijke behoefte om de wereld te ontdekken. Hersenwerk en Passieve Fysio bieden de juiste aanpassingen en uitdagingen in zijn dagelijkse leefomgeving. Het resultaat: een gezonder en gelukkiger paard! In hoofd én lijf.
Hersenwerk
“Veel paarden leiden een ernstig saai leven. Dat komt door de manier waarop we ze houden; daarmee gaan we voorbij aan hun natuurlijke behoefte om de dingen te ontdekken”, stelt Marleen van Baal (51), eigenaresse van Hersenwerk voor Dieren. Sinds een jaar bieden Marleen en haar team, waar ook Tamara Dorresteijn toe behoort, Hersenwerk voor Paarden aan.
Meer dan een spelletje
Veelal zijn Hersenwerk-spellen voerspelletjes waarbij het paard wordt uitgedaagd op zoek te gaan naar lekkernijen verstopt op, in en tussen heel uiteenlopende materialen. “Maar Hersenwerk is zoveel meer dan een spelletje,” benadrukt Marleen. “Met Hersenwerk ga je spelenderwijs het gesprek aan met je paard. Het spel is een middel om te komen tot verbinding tussen mens en paard.”
Ze vervolgt: “Tijdens de spellen biedt het paard verschillende vormen van taal en contact aan waar je anders snel aan voorbij zou gaan.”
Veel van onze paarden worden alle dagen op dezelfde manier behandeld, op dezelfde manier verzorgd en getraind. En feitelijk heeft het paard hierbij weinig eigen inbreng. Hij wordt geacht om op een moment dat wij voor hem bepalen simpelweg te doen wat wij van hem verwachten. Eigen initiatief van een paard, bijvoorbeeld uit zichzelf contact zoeken of de vrijheid nemen een nieuw object te onderzoeken, wordt vaak gezien als brutaal en ongehoorzaam. Hersenwerk daagt het paard juist uit om wél op onderzoek uit te gaan – zij het natuurlijk binnen de grenzen van het toelaatbare; op zíjn moment en omdat hij het zélf wil.
“Bij Hersenwerk heeft het paard altijd de keuze of hij wat wil met het spel en het materiaal of niet,” legt Marleen uit. “Hersenwerk geeft het paard een stem in wat er gaat gebeuren. De mens volgt het paard, reageert op wat hij aanbiedt.”
Het gaat om het proces
Marleen noemt Hersenwerk dan ook niet graag een training. Want training suggereert een score, zoals die bedacht is door de mens. “Maar het gaat niet om een einddoel, het gaat om het proces. Om de beleving van de verschillende materialen die je hem aanbiedt, om de zintuigstimulans, om de concentratie. Het tegemoetkomen aan de natuurlijke behoeften van het paard”, zegt Marleen. “Het doel is het ontdekken en het samenspel tussen paard en mens. De verbinding en de wisselwerking met de eigenaar.”
Het paard is tussendoor altijd vrij om weg te lopen of een time-out te nemen van het Hersenwerk. Voor wie zijn paard goed kent, zal het niet moeilijk zijn om in te schatten wanneer hij aangeeft dat hij er voor dat moment genoeg van heeft. Hoewel Hersenwerk dus geen training mag heten, werkt het wel degelijk ondersteunend in de verdere training van je paard, beaamt Marleen. “Het paard komt in aanraking met allerlei verschillende materialen en geluiden. Dat geeft vanzelfsprekend vertrouwen. Het maakt paarden vrijer. Ondernemender en creatiever.”
De praktijk
Hoog tijd voor de praktische invulling. En die blijkt verrassend eenvoudig te realiseren! “In principe is alle materiaal bruikbaar. De mogelijkheden zijn eindeloos!”, volgens Marleen. “Je kunt gekocht materiaal gebruiken, zoals pionnen, maar ook afval, zoals een kartonnen doos. Als het maar veilig blijft.” In de schatkist van Marleen en Tamara zitten onder meer een ‘snuffelkussen’, een yogamatje en een kattenbak (zonder deksel) met daarin hondenspeelgoed in allerlei soorten en maten.
Paarden zullen van nature een voorkeur hebben en ontwikkelen voor bepaalde materialen. De een heeft een duidelijke voorliefde voor het grovere Hersenwerk, zoals bijvoorbeeld het zoeken naar voertjes in een bak met speelgoed. Didi, veruit de meest ervaren Hersenwerker bij Tamara op stal, werkt daarentegen het liefst met zachtere en stillere materialen; de opgerolde yogamat uitrollen is haar favoriete spel.
De manier van aanpak als je met een paard wil beginnen met Hersenwerk is vrijwel altijd dezelfde:
Stap 1 – zorg voor een rustige, afgesloten omgeving, met niet al teveel afleiding.
Stap 2 – laat het paard rustig en ongedwongen kennismaken met het materiaal, door hem aan het materiaal te laten ruiken zonder dat er voer in zit. Voor een sensibel paard kan dit al genoeg zijn voor een eerste sessie.
Stap 3 – wanneer het paard comfortabel is met het materiaal, bied je het opnieuw aan, op neushoogte, met een voertje erop.
Stap 4 – maak jullie spel steeds een stukje moeilijker en daag het paard uit om de voertjes te vinden wanneer je die verstopt in of tussen het materiaal.
Échte verbinding
Behalve een welkome afwisseling in zijn en jouw dagelijks leven biedt Hersenwerk tot slot nóg een belangrijk voordeel. Het zorgt namelijk voor ontspanning, zowel geestelijk als lichamelijk, onder meer doordat er endorfine vrijkomt in het paardenlijf.
Toch geeft Marleen ook een waarschuwing mee. Want Hersenwerk kan onbedoeld tot frustratie leiden. Hoe jammer ook, maar “als een paard zo wordt gehouden dat hij weinig initiatief mag tonen en moet voldoen aan wat de eigenaar wil, is Hersenwerk mogelijk te veel vrijheid en zal het tot verwarring en onzekerheid leiden. Zeker wanneer de eigenaar de stap naar zachtheid niet wil maken en alleen een luisterend paard wil.”
Marleen en haar team werken hard om Hersenwerk in paardenland op de kaart te zetten. Maar “er is nog een heel grote slag te slaan”, aldus Marleen. “Onze slogan is ‘elk paard verdient Hersenwerk’. Daar gaan we voor. In gesprek met je paard door spel, zachtheid en verbinding. Dat is de missie!”
[Samen aan de slag! Met de opgerolde yogamat!
Stap 1 – bied het matje in opgerolde vorm vanuit de hand aan en laat je paard eraan ruiken.
Stap 2 – vouw het matje rustig uit terwijl je paard erbij is, geef hem de gelegenheid tussendoor aan het materiaal te ruiken en het aan te raken.
Stap 3 – leg de mat uitgerold op de grond en geef je paard alle tijd om de mat te ontdekken
Stap 4 – als je paard aangeeft dat hij klaar is voor de volgende stap, leg dan wat lekkers verspreid over de mat en laat je paard dit opeten
Stap 5 – leg lekkers op de mat en rol aan een kant de mat een stukje op met lekkers erin. Nodig je paard uit het lekkers op te eten zodat hij richting het opgerolde stuk gaat. Zodra zijn neus de rol aanraakt laat je de rol afrollen. Let op: het ene paard loopt makkelijk recht over de mat, de ander zal haaks op de mat staan en van links naar rechts bewegen. Alles mag!
Stap 6 – herhaal 5 met steeds een wat meer opgerolde mat
Stap 7 – rol de mat in z’n geheel op met lekkers erin en laat je paard de hele mat afrollen.]
Passieve Fysio
Waar Hersenwerk draait om samenwerking tussen jou en je paard, biedt Passieve Fysio het paard lichamelijke uitdaging en oefeningen gedurende de tijd dat jij zélf niets met hem doet. Jouw werk zit in de voorbereiding daarvan, namelijk in het veranderen van zijn dagelijkse leefomgeving.
Het idee van Passieve Fysio is recent ontstaan bij Sharon May Davis, ook wel ‘the bone lady’ genoemd. Zij stuitte op de snijtafel tijdens de vele dissecties op paarden die ze deed voortdurend op de negatieve effecten van de moderne paardenhouderij op de gezondheid van het paardenlijf en concludeerde dat onze gedomesticeerde paarden niet meer de symmetrie en goed ontwikkelde houdingsspieren hebben die wilde paarden wél hebben. Met allerlei blessures tot gevolg..
Ook Tamara Dorresteijn (31), van oorsprong gedragstrainer, trof in haar werk steeds vaker paarden met ‘probleemgedrag’ dat voortkwam uit fysieke pijn of de manier van huisvesten. “Een paard is niet gemaakt om op stal te staan”, zegt Tamara. “Heel veel fysieke problemen komen daar vandaan. Die kun je niet met blijvend succes weg trainen als de oorzaak niet aangepakt wordt.” Samen met Zefanja Vermeulen nam Tamara in Nederland het stokje over van Sharon. Vanuit hun bedrijf Dialoog tussen mens en paard vormt ze in Nederland een van de vertegenwoordigers van Passieve Fysio.
“We willen een goede houding en balans bij onze paarden zien,” vervolgt Tamara. “Maar de houdingsspieren – de spieren die dicht bij de wervelkolom liggen – krijg je niet goed met enkel een half uurtje of uurtje onder het zadel. Dan train je voornamelijk de gymnastische spieren, die zorgen voor kracht, afzet en snelheid. Het gevaar wanneer de houdingsspieren zwak zijn, is dat de gymnastische spieren het gaan overnemen. Die zijn daar niet voor gemaakt, met (pees)blessures tot gevolg.”
Door goed te kijken naar wat het paard de rest van de dag doet, in wat voor houding het dat doet en daar de leefomgeving op aan te passen, geef je het paard de kans die spiergroepen zélf te trainen. Want de frequentie en de herhaling van bewegingen die het paard gedurende die tijd maakt, hebben uiteindelijk invloed op hoe het paard staat. Dát is Passieve Fysio. “Dan gaat het spiergeheugen werken. Want daar waar het paard de meeste tijd doorbrengt, valt de meeste winst te behalen!,” roept Tamara enthousiast.
De praktijk
Tamara voegde zelf de daad bij het woord. In haar paddock paradise in Finsterwolde zijn meerdere voorbeelden te vinden van aanpassingen die ook voor de gemiddelde paardenhouder makkelijk te realiseren zijn. Zo biedt Tamara de paarden op meerdere plekken hooi op verschillende hoogtes aan, het zogenaamde ‘browsen’.
Tamara: “Door het eten op verschillende hoogtes trainen de paarden die houdingsspieren, van hals tot staart. Browsen begint vanaf voorkniehoogte en hoger. De hoogte waarbij paarden zichzelf vierkant gaan zetten is als het net op ooghoogte hangt.” In de binnenbak heeft ze daarom een hoog hooinet opgehangen met daaronder een verhoging. Om bij het hooi te kunnen moeten de paarden daar eerst op klimmen. Daarmee wordt het bergop eten nagebootst. “Dat zorgt ervoor dat het paard zijn gewicht naar achteren verplaatst en zijn voorbenen vierkant neerzet om vervolgens het hooi uit het net te eten. Wat je ziet is dat het paard zich lang maakt, een pluk hooi grijpt en het dan op neutrale hoogte op eet.”
Het browsen zoals paarden dat in de natuur zouden doen bootst Tamara na door verschillende eetbare planten en takken aan te bieden. Immers, “een paard is een grazer, maar in het wild eet hij 20% van de tijd ook andere dingen, zoals bast van de boom en bessen van struiken. Juist door het eten op verschillende hoogtes, wordt een paard sterker in de nek en rug.”
Daarnaast lopen de paarden bij Tamara gedurende de dag over verschillende ondergronden. “De verschillen tussen zand, steen, gras en grind zijn voor een paard heel intensief,” vertelt ze. “Hij moeten gaan nadenken; waar zet ik mijn voeten neer, hoe verdeel ik mijn gewicht. Hun proprioceptie (lichaamsbewustzijn) wordt daardoor veel beter. Daarbij zien we een positief effect op de hoeven.” Op de ‘track’ komen de paarden tijdens hun wandelingen ook nog eens allerlei obstakels tegen, zoals een aantal oude autobanden. “Willen de paarden bijvoorbeeld naar de waterbak, móeten ze daar over heen.”
Het effect is het waard
Op veel locaties is dus zonder enorme ingrepen heel veel mogelijk. Maar het vraagt wel even wat van de eigenaar. Tamara kent alle commentaren als geen ander, maar relativeert ze direct. “Ik krijg vaak terug dat hoog eten te belastend zou zijn voor de nek. Of dat paarden last zouden krijgen van het stof. Of mensen zijn bang dat hun paard zijn benen breekt over die autobanden. Je moet natuurlijk goed kijken naar wat fysiek mogelijk is voor je paard en naar de kwaliteit van je hooi. En begin met een paar autobanden.” Ze is duidelijk niet voor één gat te vangen. “Natuurlijk vergt het wat van jezelf. Maar als je eenmaal ziet wat je kunt behalen! Een simpel hoog hooinet op de poetsplaats kan al verschil maken. Want met 15 tot 20 minuten per dag zie je al effect!” Dagelijks ziet de stalhoudster de positieve resultaten met eigen ogen terug op haar eigen locatie. Zo ook bij Didi.
“Didi was bij de vorige eigenaresse lastig onder het zadel en nerveus. Inmiddels weten we dat de problemen een fysieke oorzaak hadden. Ik kijk nu naar wat er nog wel mogelijk is. Ze is hier, door de manier van houden en de oefeningen die ik haar aanbied, een ander paard geworden. Ze is veel rechter en veel bewuster van haar lijf.”
Op de dissectietafel hebben Tamara en Zefanja reeds de voordelen mogen zien van paarden die de mogelijkheid tot browsen hebben gehad. Zoals bijvoorbeeld de Koniks uit de Monnikenwaard. “Hun houdingsspieren zijn veel meer ontwikkeld,” aldus Tamara.
“Dit doe je echt voor je paard. Enerzijds om tegemoet te komen aan zijn basisbehoeften. Anderzijds omdat al onze gedomesticeerde paarden stabiliteit missen in de onderhals. Dat komt doordat de functionele Lamellae, de peesachtige structuur die zich bevindt tussen de halswervels en de band die over de wervelkolom loopt, er naar de zesde en de zevende halswervel deels uitgefokt is. Daardoor is de onderhals bijzonder kwetsbaar geworden voor het ontwikkelen van bijvoorbeeld artrose. Met een goed getrainde ‘core’ heeft het paard meer stabiliteit in zijn eigen lijf en kan het jou veel beter dragen.” “Rijden is vaak eenrichtingsverkeer. Passieve Fysio én Hersenwerk zijn kadootjes voor je paard,” besluit Tamara.
[Autobanden – leg op de track een aantal autobanden neer, op een plek waar de paarden meerdere keren per dag langs komen.
Browsen – bied de paarden hooi aan op verschillende hoogtes, bijvoorbeeld met behulp van een verhoging, zodat de paarden daarop moeten stappen om bij het hooi te kunnen.
Eetbare planten en takken – bied eetbare planten of takken aan, zoals bijvoorbeeld wilgentakken.]