Waarom het zinvol is dat we ook zélf de hoeven van onze paarden kunnen onderhouden
Eens in de zoveel weken laat je de bekapper of de smid komen. Omdat het zo hoort. Maar kun jij ook zien of de hoeven van jouw paard gezond zijn? Heleen Davies reist letterlijk stad en land af om ons die broodnodige kennis bij te brengen. Én ons te leren hoe we zélf de hoeven kunnen onderhouden.
Heleen Davies: ‘Door tussentijdse trimmetjes blijven de hoeven van je paard stabieler van vorm, wat beter is voor zijn algehele gezondheid’
Heleen, waarom is het belangrijk dat wij als paardeneigenaren kennis hebben over hoeven en hoefonderhoud?
“Veel eigenaren hebben geen idee wanneer de hoeven van hun paard toe zijn aan onderhoud. Ze zien het niet als er problemen ontstaan. Zo was het bij mij vroeger ook. Ik vroeg me nooit wat af over hoeven of ijzers. Onder de knie van mijn paard keek ik amper. Daar kwam ik niet aan. Ik kwam op stal en eens in de zoveel tijd waren zijn hoeven weer gedaan. Tot ik in 2004 emigreerde naar Nieuw-Zeeland. Op een agrarische show zag ik een man een demonstratie barefoot trimming geven. Hij sprak over het hoof mechanism en beschreef de hoef als een levend, pompend en sensorisch héél belangrijk lichaamsdeel. Mijn ogen gingen open. Waarom heeft niemand mij dit eerder verteld, dacht ik. Ik kijk al mijn hele leven naar paarden en van die hoeven weet ik niets! Dat geldt voor veel mensen nog steeds. Maar bij goed paarden houden hoort goede hoefverzorging. Ik wil mensen bewust maken van het belang daarvan.”
Maar daar hebben we de smid of de bekapper toch voor?
“Jawel, maar weet jíj als eigenaar wanneer het tijd is voor hoefonderhoud? Ben jij in staat om te signaleren dat de kwaliteit van de hoef achteruit gaat? En om te beoordelen of jouw hoefspecialist goed werk aflevert? Uiteindelijk ben jij verantwoordelijk. Jíj hebt een hoefdier. Jij weet niet wat je niet weet. Je hebt het hoefonderhoud nou eenmaal uitbesteed. Het is simpelweg het domein van de smid of de bekapper. In mijn workshops kom je erachter wat jij als eigenaar allemaal kunt zien aan de hoeven van je paard. Je leert op een gestructureerde manier naar alle delen en aspecten van de hoeven kijken. Denk bijvoorbeeld aan horizontale ribbels; die zien is één ding. Maar ze hebben een oorzaak. Ze worden niet voor niets event lines genoemd. Er is een reden waarom dat hoorn niet mooi glad is. Daarbij leer ik je hoe jij de hoeven tussentijds zélf kunt bijhouden, zodat ze stabieler van vorm blijven. De meeste paarden bewegen helaas lang niet genoeg over een natuurlijke ondergrond, waardoor hun hoeven niet goed afslijten. Het is mijn missie om de hoeven van alle paarden goed verzorgd te krijgen.”
Onze manier van hoefverzorging schiet tekort?
“Wij denken te veel vanuit onze eigen behoeften en te weinig vanuit die van het paard. Van oudsher was een paard een gebruiksdier. Waren zijn hoeven stuk of te ver afgesleten, werden die gefikst met een stuk ijzer. Ik hoop dat mensen een paard gaan zien voor wie hij werkelijk is; niet een koetspaard of een westernpaard of wat ook, maar een grazer, een bewegend steppedier. Met hoeven die allemaal werken vanuit hetzelfde principe: één teen omhuld met hoorn dat groeit, afslijt en gepolijst wordt door de vele stappen die hij zet, op de juiste ondergrond.”
Wilde paardenvoeten als uitgangspunt?
“Ja. Wilde paarden, ezels en zebra’s houden hun hoeven volledig zelf bij. Daar komt geen mens aan te pas. Elke stap die zij zetten, is een microtrim. Hun hoeven behouden daardoor continu vrijwel dezelfde vorm, stand en lengte. Die gaan nooit van heel lang naar ineens weer kort.”
Waarom bestaan er dan zoveel verschillende manieren van bekappen?
“Ik zie het als een soort glijdende schaal waarop je al die manieren, stromingen en methodes kunt uitzetten. 0 is hoe wilde paarden in de natuur hun eigen hoeven bijhouden. Conservatieve stromingen geven de voorkeur aan weinig doen. Bij andere methodes wordt wat ingrijpender te werk gegaan. Helemaal op 10 zit je bij wijze van spreken op het niveau van hoefchirurgie in een kliniek, waarna een paard op rubber matten moet revalideren. Voor ieder paard, in iedere situatie, bestaat een specifieke oplossing. Daarom zal ik nooit op voorhand zeggen dat een bepaalde aanpak niet werkt. Dan was het nooit een methode geworden toch? Een visie ontstaat alleen als er succes mee is behaald.”
Meerdere wegen die naar Rome leiden dus?
“Absoluut. Ik heb niet één leermeester of methodiek die ik volg, want daarmee stop ik mijn eigen leerproces, terwijl ik wil blijven leren. Ik wil bij iedereen kijken. Ik wil weten wat anderen zien, hoe zij werken en welke resultaten zij behalen. Dat neem ik mee, maar ik ga niet iemand kopiëren. Geen dogma’s, wel principes, zeg ik altijd. Mijn principe is dat het hoorn mooi om de anatomie, dus de binnenkant van de paardenhoef, heen gaat. Ik zal nooit zeggen dat je in ‘dit of dat stuk’ niet mag snijden of het mag vijlen - wat je bij andere methodes wel ziet. Denk en kijk liever zelf. Gebruik je boerenverstand en vraag je af of het onder natuurlijke omstandigheden zou afslijten of niet. Uiteindelijk is hoefonderhoud niets meer dan common sense. Als je de anatomie van de hoef kent en je snapt hoe het hoorn groeit en eraan vastzit, volgt die vorm vanzelf. De verhoudingen zijn grotendeels hetzelfde. In elke hoef. Een goed functionerende interne structuur met een goede doorbloeding, goede schokdemping - dus een goed functionerende achterste helft van de voet, hoorn dat niet verbuigt of klemt of trekt; dat is bij elk paard hetzelfde. Ook de discipline maakt niets uit. Níet voor het paard in elk geval.”
Niet één methodiek, maar je pleit wel per definitie voor barefoot?
“Zeker. IJzers zijn er voor mensen. Niet voor paarden. Ik zal niemand iets voorschrijven of verbieden, maar ijzers maken een paard niet gezonder. Er kleven voor hem veel nadelen aan. Als mensen zich dat zouden realiseren, zou er al zoveel gewonnen zijn. Hoefijzers maken een paard bruikbaarder voor jou. Het is in mijn ogen een lapmiddel. De hoefproblemen die onze paarden hebben, zijn veelal het gevolg van de manier waarop wij ze houden, voeren en gebruiken. Als soort, de Equus ferus caballus, kunnen paarden prima blootsvoets functioneren. Waarom zou je dat willen veranderen? Omdat wíj door onze manier van paardenhouden en domesticatie dat wezen zo verstoord hebben dat zo’n hooggespecialiseerd lichaamsdeel als de paardenhoef niet meer functioneert zoals het zou moeten. Domesticatie is wat dat betreft een groot probleem.”
Leg ’s uit?
“Kijk alleen al naar de fokkerij. Hengsten moeten verplicht op ijzers op de keuring verschijnen. Fok liever met een hengst die lekker barefoot overal overheen banjert. Selecteer daarop! Jonge paarden worden vaak opgefokt zonder voldoende stimulans om te bewegen, op een te zachte bodem, waardoor met name de zachte weefsels in de achterste helft van de hoef niet goed ontwikkelen. Wanneer die paarden worden ingereden, wordt al snel besloten om ze te beslaan. Jammer! In de springsport is intussen geëxperimenteerd met barefoot. Dat is mooi, maar wat ik zie is dat mensen hun informatie inwinnen bij de hoefsmid, die expert is in beslaan. Hij is géén specialist op het gebied van hoefgezondheid. Er wordt te weinig gekeken naar álle factoren die op de hoeven inwerken.”
De, wat jij noemt, ‘sleutels voor hoefgezondheid’?
“Ja. Het begint bij voeding en een gezonde darmflora. Een gezond paard heeft een grote diversiteit aan bacteriën in zijn darmen. Dat noemen we het microbioom. Bij verkeerde voeding (veel granen, suikers, zetmeel) verstoort dat microbioom. Goede bacteriën sterven af, wat leidt tot toxines in het bloed. Die vergiftiging van binnenuit zie je terug in de hoeven (denk aan dunne zolen, kneuzingen, abcessen en gevoeligheid). Ook de bodemgezondheid van het land en de diversiteit in plantengroei zijn van invloed, want die voeden het microbioom. De gevolgen van landbouwgif op de gezondheid van paarden worden enorm onderschat. Ik heb paarden gezien die heel gevoelig liepen, met bevangen achtige klachten. Bleek dat die dieren gehouden werden op voormalige bollenveldjes of naast een bespoten maisveld. Daarnaast spelen lichaamsgewicht, huisvesting, ondergrond en met name beweging een cruciale rol. Beweging is noodzakelijk om de hoeven goed doorbloed te houden. In kuddeverband gaat een paard vanzelf meer bewegen en heeft hij minder stress dan wanneer hij alleen staat. Voelt hij zich beter en zit hij beter in zijn lijf en spieren, gaat hij beter lopen. Veel paarden zijn echter te zwaar en ontwikkelen daardoor hormonale problemen, die leiden tot gevoelige en pijnlijke hoeven. Houd je paard dus slank en in beweging. Niet alleen voor zijn hoeven, maar voor zijn hele lichaam.”
Vaak zijn eigenaren afhankelijk van de keuzes van de stalhouder. Wat zeg je tegen hen?
“Tja, kuil, voordroog… Het kan ook goed gaan. Maar op zoek gaan naar echt goed hooi of een plek waar je paard meer kan bewegen en zijn natuurlijke gedrag kan vertonen, kan de hoeven enorm vooruit doen gaan. Ik denk niet zozeer in absolute oplossingen, maar in stap voor stap verbetering. Staat je paard nu in een box en heeft hij straks een uitloop met een vriendje, is hij er al zó enorm op vooruit gegaan. Mensen willen graag een quick fix. Maar het gaat erom hoe jíj als eigenaar je paard gezond houdt. Dat is een lifestyle. Loopt jouw paard op blote voeten goed op iedere ondergrond is dat het bewijs dat hij gezond is en jij hem goed verzorgt.”
Daar hoort het zelf tussentijds onderhouden van de hoeven bij?
“Door kleine, tussentijdse trimmetjes blijven de hoeven van je paard beter in balans. Als jij die hoef eenmaal begrijpt en weet waar je naar moet kijken, zal de drempel om dat zelf te doen vanzelf steeds lager worden. Zodra die hoef een beetje langer of scheef wordt, pak jij sneller even een vijl om er een klein randje af te halen. Zeker in het begin is het natuurlijk goed om contact te houden met de professional. Maar je zult zien dat die al snel weinig tot niets meer te doen heeft. Hooguit geeft hij of zij je nog wat tips. Die hoefspecialist heeft het druk zat. Die is juist blij met jouw werk. Risicovol? Nee hoor. De meeste eigenaren doen eerder te weinig dan te veel. Om die reden raad ik aan om de hoeven bij elke bekapping te fotograferen. Zie je gaandeweg de tenen langer of de hielen hoger worden, zul je daar dus iets meer moeten gaan doen.”
Wanneer is jouw missie volbracht?
“Als een eigenaar de hoeven van zijn paard begrijpt en ziet wat er moet gebeuren. Op herhaal praktijkdagen zie ik vaak dat niet alleen de vorm van de hoeven, maar ook het gedrag van de paarden sterk verbeterd is. Die paarden genieten nu van een trimbeurt. Zolang die paarden bij die eigenaren zijn, ben ik gerustgesteld. Helemaal klaar? Misschien als ik te oud word en overal pijn begin te krijgen. Maar uitgeleerd ben ik nooit. En naar hoeven kijken en mensen erover vertellen, blijft altijd leuk!”
Wat elke cursist van Heleen leert is het zogenaamde ‘hoofmappen’. Daarbij wordt de anatomie van de paardenhoef er aan de buitenkant opgetekend.
Heleen: “Je krabt vaak genoeg die hoef uit en gaat met je hoevenkrabber door de zijdelingse straalgroeven. Maar weet jij ook dat het straalbeen en de aanhechting van de diepe buigpees daar vlak boven zitten? De verhoudingen, de plekken van al die verschillende delen van de paardenhoef, staan vast. Door de interne anatomie erop te tekenen, leer je de relatie zien tussen de binnen- en de buitenkant van de hoef. Daardoor weet jij ook bij een verwaarloosde, vervormde of bevangen hoef nog steeds aan te wijzen waar bijvoorbeeld het hoefbeen en het hoefgewricht zitten.”
Wie is Heleen Davies
Heleen groeide op in de buurt van Rotterdam, waar ze leerde rijden op de plaatselijke manege. De verzorging en de relatie met paarden en pony’s waren voor Heleen echter altijd al belangrijker dan het rijden. Op haar 27e kocht ze haar eerste paard, Harry, een voormalig manegepaard. In 2004 kwam Heleen in Nieuw-Zeeland voor het eerst in aanraking met barefoot trimming. In de jaren die volgden, bestudeerde ze het werk van bekende en minder bekende trimmers, waaronder Pete Ramey, Hiltrud Strasser, Cheryl Henderson en meer recent Tom Tesky en David Landreville. In 2010 verhuisde Heleen naar Bretagne, Frankrijk, alwaar ze een aantal paarden houdt, op een groot stuk biologisch land. Heleen geeft tientallen theorie workshops Inzicht in hoeven en praktijkdagen Onderhoudstrimmen per jaar, afwisselend in België, Ierland en Nederland.