De Bosnian Mountain Horse is stabiel in hoofd én lijf
‘Eeuwenoude kennis op vier benen’
Klein, beresterk, veel souplesse en een fantastisch karakter. Dat zijn de kenmerken van de Bosnian Mountain Horse. Maar het grootste geheim van de paarden zit diep verstopt van binnen, waar deze paarden er nét iets anders uit zien. Maak kennis met het Bosnisch Bergpaard! Voor het te laat is..
Dik 170 zijn er nog over op de wereld, waarvan er afgelopen november zes naar Nederland kwamen. Met dit geringe aantal behoort de Bosnian Mountain Horse (BMH) officieel tot de groep van de ‘dangered horses’ – ze zijn met uitsterven bedreigd.
Zefanja is de trotste bezitster van vier van hen. Ik ontmoet haar en haar paarden in het Groningse Finsterwolde, waar de Bosnische viervoeters tijdelijk wonen, in afwachting van Zefanja’s en hun nieuwe huis.
Zefanja Vermeulen (47) is in het dagelijks leven paardentrainer en –therapeut én eigenaresse van Equine Studies, een kenniscentrum dat zich toelegt op het onderzoeken van de anatomie en biomechanica van paarden. Regelmatig reist ze met een hele collectie paardenskeletten het land door, om haar kennis door te geven.
In dat kader werkt ze veel samen met de Australische wetenschapster Sharon May Davis, door haar vakgenoten ook wel ‘the bonelady of CSI’ genoemd.
Hoe het begon
In september 2016 was Sharon in Nederland voor een seminar, waar ze een presentatie hield over paardenanatomie in studieboeken door de eeuwen heen.
Zefanja: “Ze had anatomietekeningen in studieboeken tot in 1600 bestudeerd. Die bleken niet overeen te komen met haar bevindingen tijdens dissecties van paardenlichamen.”
Zo misten de paarden op de snijtafel een deel van de zogenaamde lamellen (Nugal Ligament Lamellae), de peesachtige structuur die zich bevindt tussen de halswervels en de band die over de wervelkolom loopt. Een dergelijke malformatie heeft vaak veel artrose in de lage nek en problemen in het zogenaamde CTO-gebied tot gevolg.
Zefanja en Sharon gingen op zoek naar rassen die die verbinding nog wel hadden. Ze onderzochten tevergeefs IJslanders en Fjorden en gingen op bezoek bij de Konikpaarden in het Gelderse Munnikenland.
Beheerster Tanja de Bode aldaar vertelde over de Bosnian Mountain Horse.
“Die zou afstammen van de Tarpan,” aldus Zefanja, die aanvankelijk weinig op had met het ras zelf.
Totdat ze Anton Dolinšek leerde kennen..
Belofte maakt schuld
Samen met een professor van de Universiteit van Ljubljana, die net hij betrokken was bij een onderzoek naar de BMH, kwam Anton in april 2017 over vanuit Slovenië, voor een bezoek aan Tanja’s Koniks.
“Anton is een idealist,” zegt Zefanja. “Hij móet dat ras redden en heeft in Slovenië een fokprogramma opgezet.”
Anton fokt zelf en heeft precies in beeld wie er welke paarden met welke bloedlijnen bezit. Daarnaast leeft er nog een klein aantal paarden van hem in het wild.
Met DNA-onderzoek had hij intussen weten aan te tonen dat de BMH daadwerkelijk verwant is aan het oerpaard de Tarpan.
Zefanja raakte hoe langer hoe meer geïnteresseerd en wilde dolgraag een BMH op de snijtafel. Nieuwsgierig als ze was, deed ze Anton nogal impulsief een risicovolle toezegging.
“Ik beloofde om deel te nemen aan zijn fokprogramma, als de BMH daadwerkelijk zo oorspronkelijk en vrij van gebreken zou blijken.”
Sharon was aanvankelijk helemaal niet zo enthousiast over de BMH en twijfelde nogal aan de oorspronkelijkheid van het ras.
“Sharon was bang voor teveel Arabische invloed. Ik kneep ‘m toen behoorlijk,” lacht Zefanja.
Met de dissectie van de BMH die Anton beschikbaar stelde, kwam een schat aan informatie vrij. En inderdaad had de BMH alle kenmerken van een primitief paard – In totaal zijn er maar liefst 35 verschillen te vinden in de anatomie tussen dangered en gedomesticeerd paard.
Zefanja: “Het lamellenprobleem was afwezig, de griffelbeentjes waren anders (ongelijk van lengte en de buitenkant bij alle vier de benen korter) en er bleek bij alle benen een extra pees aanwezig.”
Tot grote vreugde van Zefanja en Sharon had de merrie op hun snijtafel alle verwachtingen waargemaakt.
Maar ja, belofte maakt schuld.. En dus ging Zefanja over tot de aanschaf van een BMH.
Twee werden er vier
Sharon raadde Zefanja een van Anton’s topmerries aan, Vidra (2,5). Maar daar bleef het niet bij.
“Ik wilde haar niet alleen laten, dus vroeg ik of er nog een ruin was die mee kon,” vertelt Zefanja. “Dat was Mrki (5).”
Anton had daarnaast Miska (12) over, een bijzonder lieve en zachte merrie, waar hij als gevolg van haar heupprobleem toch niet meer mee kon fokken. En ach, twee meer of minder maakte voor de transportkosten niets uit, dus kon jonge hengst Zoky (3, nu intussen ruin) net zo makkelijk aansluiten.
Ook Tanja, de beheerster van de Koniks in Munnikenland, commiteerde zich aan Anton’s fokprogramma en kocht twee BMS’s, een merrie en een hengst.
En zo emigreerden er afgelopen november een zestal Bosnische paardenvrienden naar Nederland.
Op dit moment is Zefanja in afwachting van de oplevering van haar nieuwe huis in het Brabantse Asch. Tot die tijd verblijven de paarden op de pensionstal van Tamara Dorresteijn en reist Zefanja elk weekend af naar Finsterwolde, om daar tijd met haar Bosniërs door te brengen.
Maar het is de vraag of ze het stel nog terugkrijgt, want ook Tamara is om; ze is compleet gevallen voor het viertal en prijst hun gelijkmatige karakter.
Tamara: “Ze kenden elkaar niet, maar ik kon ze hier, behalve de hengst natuurlijk, direct bij elkaar zetten. Ik merkte totaal niet dat hun energie omhoog ging, er was helemaal geen stress.”
Alles is vorm en functie
“Zelfstandig, open, leergierig en doortastend,” omschrijft Zefanja liefkozend het karakter van haar BMH’s. “Ze zijn zeer sociaal naar elkaar en naar mensen. “
“Alles in hun gedrag is ‘vorm en functie’, zoals Sharon het noemt. Wilde paarden zijn van nature nou eenmaal heel nieuwsgierig en schrikken maar kort. Simpelweg omdat het niet handig is om een uur in paniek te zijn.”
Maar aan die zelfstandigheid van de kleine bergpaardjes zit een scherp randje, waarschuwt Zefanja:
“Door hun zelfstandigheid hebben ze een eigen programma, een eigen doel. Je moet niet met deze paarden willen onderhandelen, want dan kom je in een strijd terecht.
Zelfs binnen de kudde is er niet echt een baas. Zefanja: “Ze maken wel een statement, maar nooit nasty.”
Ze beschrijft de samenwerking met de BMH’s als dansen: “Ze volgen je of ze volgen je niet. Je merkt heel duidelijk wanneer de bereidheid stopt.”
BMH’s zijn typische bergpaarden. Ze zijn tredzeker en hebben gangen die passen bij het onherbergzame terrein waar hun oorsprong ligt. Zo bewegen ze veel meer vanuit de achterhand dan andere rassen.
“Maar daarbij is de biomechanica van de Bosniërs veel zuiverder,” stelt Zefanja. “Hun hakken zwaaien bijvoorbeeld niet uit. En hun achterbeen stapt om de ribbenkast heen.”
Toekomst
Zefanja is voornemens haar jonge Bosnische paarden straks te beleren en te gaan rijden. Miska is bovendien drachtig, evenals de merrie van Tanja. Zefanja wacht dus de opvoeding van haar eigen BMH-veulen!
“Ik wil écht aan het werk met ze,” zegt ze. BMH’s zijn door hun achtergrond en karakter zeer geschikt voor bijvoorbeeld endurance, een discipline waar Zefanja zelf vooralsnog niet bekend mee is. Maar “deze paarden moeten sjouwen, kilometers maken. Ze zijn geschikt voor van alles, maar van alleen een rondje in de bak worden ze niet gelukkig,” weet ze.
Zefanja en Tanja haalden de paarden natuurlijk niet alleen voor hun eigen plezier naar Nederland. De dames maken nu immers deel uit van Anton’s fokprogramma. Uiteindelijk is de bedoeling om de BMH, behalve als gedomesticeerd paard, ook weer een toekomst te geven in de natuurgebieden waar ze vandaan komen.
Gevraagd naar die ‘rewilding’-plannen reageert Tanja de Bode: “In Bosnië, Slovenië en Kroatië leven wolven. Om daar tegen bestand te zijn, moeten de paarden eerst wennen aan het leven in de natuur en de kans krijgen een sterke sociale structuur te ontwikkelen. Dat kan perfect in Nederland. Uiteindelijk kunnen we ze dan laten ‘rewilden’ en terugplaatsen in hun natuurlijke leefgebied, in de bergen! Maar daarvoor zijn eerst aantallen en genetische diversiteit nodig.”
“Het aantal BMH’s op de wereld is nu veel te klein. Terwijl ze veel sterker zijn dan de hypermobiele gedomesticeerde paarden van tegenwoordig, die vol zitten met malformaties.” Zefanja klinkt strijdbaar. “BMH’s zijn veel stabieler, in hun lijf én hoofd.”
Tanja en Zefanja zijn vastbesloten om zich hard te maken voor het voortbestaan van de Bosnian Mountain Horse. Of, zoals een volger op het internet zei; voor het behoud van deze ‘eeuwenoude kennis op vier benen’.
Paspoort:
Oorsprong: Al meer dan 2000 jaar dient het Bosnisch Bergpaard voor de bewoners van de Balkan als transportpaard. Het werd gebruikt om ladingen te vervoeren en in de bosbouw. Doordat ze uit de bergen komen, zijn ze erg tredvast. Ze zijn intelligent, hebben een groot uithoudingsvermogen en zijn sober in onderhoud. Het is een sterk paard met harde hoeven. In de loop van de tijd is het ras gekruist met lichte koudbloedrassen om grotere paarden te krijgen en tijdens de Turkse bezetting met Arabische paarden.
Stokmaat: tussen de 1,30 en 1,45m
Kleur: alle kleuren bruin en zwart, af en toe vos, valk en schimmel
Bouw: stevig, robuust, maar elegant, met een breed voorhoofd
Beweging: normale stap, draf en galop (geen extra gangen), zeer veel beweging vanuit de achterhand
Gebruik: van oudsher vooral gebruikt als lastdier – de paarden kunnen een derde van hun eigen lichaamsgewicht dragen – en voor de platte kar